سفرنامه های حج و تاریخ نگاری

از سال 89 مشغول مطالعه سفرنامه های حج هستم. بیش از صد سفرنامه را با دقت خواندم. این سفرنامه ها از سفرنامه ناصرخسرو و سپس بیان واقع آغاز می شوند و به دوره قاجاریه می رسند که اوج سفرنامه نویسی فارسی است. ایرانیان در دوره قاجار بر اثر آشنایی با سفرنامه های اروپایی، آموختند و تشویق شدند تا از دیده ها و شنیده های خود در سفر بنویسند. باز شدن پای ایرانیان به اروپا در این دوره غنیمتی برای تاریخنگاری ایران بوده است. در بسیاری از سفرنامه های این دوره، اطلاعاتی از شهرهای میان راه از جمله شهرهای درون خاک ایران آن زمان ثبت شده که برای تدوین تاریخ محلی آن شهرها غنیمتی است. در این سفرنامه ها، اطلاعاتی ارزشمند از وضعیت اقلیمی، عمرانی، اجتماعی، مردم شناسی و آداب و فرهنگ شهرها آمده است.

بسیاری از این اطلاعات با رواج سفرنامه نویسی برای ما ثبت شده اند و اگر سفرنامه ها نبودند، راهی به این اطلاعات نداشتیم.

نکته دیگر اینکه هرچند بسیاری از سفرنامه های فارسی کشف و چاپ شده اند، بی گمان بسیاری دیگر هستند که هنوز کشف نشده اند و به صورت نسخه های خطی در کتابخانه های گمنام و گاه شخصی نگهداری می شوند. می توان به شهرها و حتا روستاهای بسیاری در کشورمان و نیز کشورهای همسایه سفر کرد و سفرنامه هایی را یافت که بر اطلاعات تاریخی ما می افزایند. این یکی از آرزوهای من است.